Σελήνη
Η Σελήνη είναι ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης και το κοντινότερο σ αυτήν φυσικό ουράνιο σώμα, και μετά τον Ήλιο το δεύτερο φαινομενικά λαμπρότερο ουράνιο σώμα που βλέπουνε στον ουρανό.
Έχει διάμετρο 3.476 χμ - περίπου το ένα τέταρτο της γήινης διαμέτρου.
Ο όγκος της Σελήνης είναι 50 φορές μικρότερος από αυτόν της Γης,
Η Σελήνη μας είναι ο πέμπτος σε μέγεθος δορυφόρος του Ηλιακού μας συστήματος (εικόνα 1) μετά από τον Γανυμήδη (Δίας), τον Τιτάνα (Κρόνος), την Καλλιστώ (Δίας) και την Ιώ (Δίας).
Η απόσταση της Σελήνης από τη Γη κυμαίνεται από 356.400 χμ έως 406.700 χμ.
Η ένταση της βαρύτητας στην επιφάνειά της είναι το 1/6 περίπου αυτής της Γης, δηλ. αν η ζυγαριά δείχνει κάποιον στη Γη 70 κιλά, στη Σελήνη θα μετρούσε 12,5 κιλά!
Η θερμοκρασία της κυμαίνεται μεταξύ 123°C την ημέρα και -170°C τη νύχτα. Στους μόνιμα σκιασμένους πολικούς κρατήρες λιγότερους από -233°C.
Στη Σελήνη δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου ατμόσφαιρα, συνεπώς ούτε οποιοδήποτε καιρικό φαινόμενο, σύννεφα, άνεμοι, καταιγίδες κτλ.
Επίσης, λόγω της έλλειψης ατμόσφαιρας οι μετεωρίτες που έλκονται από τη βαρύτητα της δεν καίγονται από την τριβή της τόσο αραιής ατμόσφαιρας όπως συμβαίνει στη Γη που έχει πολύ πιο πυκνή ατμόσφαιρα. Οι μετεωρίτες φτάνουν ως την επιφάνεια της Σελήνης με την οποία συγκρούονται βίαια με αποτέλεσμα να σκάβουν το σαθρό στρώμα της. Τα μεγαλύτερα σώματα σχηματίζουν μικρούς κρατήρες και κομμάτια και σκόνη εκσφενδονίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις.
Οι κινήσεις της Γης μαζί με τη Σελήνης
Η Γη και η Σελήνη περιφέρονται μαζί σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον Ήλιο μία φορά σε 365,2564 μέρες. Η μέση ταχύτητα περιφοράς είναι 30 km/sec (108.000 km/h). Η μεγαλύτερη απόσταση της Γης από τον Ήλιο λέγεται Αφήλιο, και η μικρότερη Περιήλιο.
Οι βασικές κινήσεις της Σελήνης είναι δύο:
1) Η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη σε ελλειπτική (σχεδόν κυκλική) τροχιά με την ίδια φορά που η γη περιφέρεται γύρω από τον ήλιο, δηλ. από Δύση προς Ανατολή, όπως περιστρέφεται και η Γη γύρω από τον άξονά της. Η Σελήνη συμπληρώνει μια περιφορά γύρω από τη Γη σε έναν μήνα:
Αστρικός μήνας: χρόνος περιφοράς Σελήνης γύρω από τη Γη σε σχέση με τα αστέρια σε 27,32 μέρες.
Συνοδικός μήνας: χρόνος μεταξύ δύο διαδοχικών ίδιων φάσεων Σελήνης – 29,53 μέρες.
2) Περιστρέφεται γύρω από τον ελαφρώς κεκλιμένο άξονά της και συμπληρώνει μια περιστροφή σε 29,53 ημέρες.
Οι δύο αυτές κινήσεις (γύρω από τη Γη και γύρω από τον άξονα της) είναι σύγχρονες, διαρκούν δηλαδή τον ίδιο χρόνο, άρα στρέφει πάντα το ίδιο ημισφαίριο προς τη Γη - κι εμείς βλέπουμε πάντα την ίδια πλευρά της Σελήνης.
Αυτό όμως δεν σημαίνει οτι η αθέατη σε μας πλευρά δεν φωτίζεται. Όπως στη Γη περνάνε 24 ώρες από τη μία ανατολή του Ήλιου ως την επόμενη, αφού η Γη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της σε 24 ώρες, έτσι στη Σελήνη ένα μερόνυχτο διαρκεί 29,5 μέρες, τόσες δηλαδή, που χρειάζεται μια περιστροφή γύρω από τον άξονα της. (Από την ανατολή ως το μεσημέρι περίπου μια βδομάδα όπως και ως τη δύση - η μέρα δηλαδή στη Σελήνη διαρκεί δύο εβδομάδες - άλλες τόσες η νύχτα).
Άρα δεν υπάρχει σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, αλλά η "μακρινή" ή η αθέατη πλευρά της. Την είδαμε για πρώτη φορά το 1959 που φωτογραφήθηκε από το διαστημικό σκάφος Luna 3 από απόσταση 63.500 χιλιομέτρων - σε εικόνες χαμηλής ανάλυσης. Τον Ιανουάριο του 2019 έγινε η πρώτη προσελήνωση στην αθέατη πλευρά της Σελήνης με το κινέζικο ρομποτικό σκάφος της Chang'e-4.
Φάσεις Σελήνης και οι ανάλογες της θέσεις στον ουρανό
Νέα Σελήνη: Η Σελήνη βρίσκεται ανάμεσα στον Ήλιο και τη Γη και δεν βλέπουμε τη φωτισμένη της πλευρά. Δύει και ανατέλλει μαζί με τον Ήλιο. Αύξων Μηνίσκος: Προχωρώντας προς το πρώτο τέταρτο βλέπουμε τη Σελήνη προς τη Δύση να ανατέλλει και δύει όλο πιο αργά από οτι ο Ήλιος. Λιγότερη από τη μισή είναι φωτισμένη από δεξιά (από κει που έδυσε ο Ήλιος). Στο Πρώτο Τέταρτο η Σελήνη βρίσκεται κατά τη δύση του Ήλιου ψηλά στον Ουρανό και είναι η μισή φωτισμένη από δεξιά. Αύξων Αμφίκυρτος: Περισσότερο από το μισό φωτισμένη και ανατέλλει και δύει όλο πιο αργά ως την Πανσέληνο που ανατέλλει με τη Δύση και δύει με την ανατολή του Ήλιου. Τώρα η Γη βρίσκεται ανάμεσα στη Σελήνη και τον Ήλιο και την βλέπουμε ολόκληρη φωτισμένη. Φθίνων Αμφίκυρτος: Προχωρώντας προς το τελευταίο τέταρτο η Σελήνη ανατέλλει στη μέση της νύχτας και φωτίζεται από αριστερά και ακριβώς στο Τελευταίο Τέταρτο βρίσκεται κατά την ανατολή του Ήλιου ψηλά στον ουρανό η μισή φωτισμένη από αριστερά. Ανατέλλει και δύει όλο πιο αργά. Φθίνων Μηνίσκος φωτίζεται όλο λιγότερο ως τη στιγμή που θα ανατέλλει πάλι μαζί με τον Ήλιο χωρίς να φωτίζεται.
Η τροχιά της Σελήνης είναι από τη Δύση προς την Ανατολή και κάθε μέρα ανατέλλει 12 μοίρες πιο ανατολικά και περίπου 50 λεπτά αργότερα.
Που βλέπουμε τη Σελήνη κατά τη διάρκεια του χρόνου:
Η Πανσέληνος που βρίσκεται πάντα απέναντι από τον Ήλιο, προς το χειμώνα δύει και ανατέλλει - αντίθετα από τον Ήλιο - όλο πιο βόρεια, ενώ προς το καλοκαίρι, όλο πιο νότια.
Εκλείψεις
Οι εκλείψεις του Ήλιου προκαλούνται από τη Σελήνη όταν αυτή περνά φαινομενικά μπροστά από τον Ήλιο, βρεθεί δηλαδή ακριβώς ανάμεσα στη Γη και τον Ήλιο, σκιάζοντας μέρος της Γης.
Οι εκλείψεις της Σελήνης προκαλούνται από τη Γη όταν αυτή περνά φαινομενικά μπροστά από τη Σελήνη, βρεθεί δηλαδή ακριβώς ανάμεσα από τον Ήλιο και τη Σελήνη, σκιάζοντας τη Σελήνη.
Αυτό δεν συμβαίνει συχνά αφού το επίπεδο περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη έχει κλίση 5 μοιρών, σε σχέση με το επίπεδο περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο και έτσι μόνο όταν τυχαίνει να βρίσκονται και τα τρία αυτά σώματα σε απόλυτη ευθεία μπορεί να πέσει η σκιά της Σελήνης στη Γη (έκλειψη Ηλίου) ή η σκιά της Γης στη Σελήνη (έκλειψη Σελήνης).
Η αθέατη πλευρά της Σελήνης παρουσιάζει εντελώς διαφορετική μορφολογία από την πάντα σε μας γυρισμένη πλευρά. Το υψόμετρο της είναι περίπου 2 με 3 χιλιόμετρα χαμηλότερο. Το ένα τρίτο της επιφάνειας της κοντινής πλευράς καλύπτεται από πεδιάδες στερεοποιημένης λάβας, ενώ σχεδόν όλη η επιφάνεια της αθέατης πλευράς (99%) αποτελείται από κρατήρες.
Αν και φαίνεται λαμπρή, στην πραγματικότητα, η επιφάνεια της Σελήνης είναι αρκετά σκοτεινή, με αντανακλαστικότητα παρόμοια με αυτή της ασφάλτου.
Σχηματισμός Σελήνης
Από τις διάφορες θεωρίες για το σχηματισμό της Σελήνης, η επικρατέστερη είναι η θεωρία πρόσκρουσης ή θραύσματος: Πριν από περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια ένα ουράνιο σώμα στο μέγεθος του Άρη συγκρούστηκε ξυστά με την Πρώτο-Γή. Τεράστιες ποσότητες υλικού και των δύο σωμάτων εκτοξεύτηκε σε τροχιά γύρω από τη νεαρή Γη από το οποίο τελικά σχημάτιστηκε τη Σελήνη, ενώ το υπόλοιπο ενώθηκε με τη Γη.
Άνθρωποι στο Φεγγάρι
Το 1969 κατά την αποστολή Απόλλων 11 πάτησαν για πρώτη φορά άνθρωποι στη Σελήνη, οι Νηλ Άρμστρονγκ και Μπαζ Όλντριν.
